BİTKİLER

Kendi besinini kendisi üretebilen çok hücreli canlılara bitki denir. 

Bitkilerin karada ve suda yaşayan pek çok türü vardır. Bitkilerin belli başlı özellikleri şunlardır: 

·    Yapılarında klorofil bulundurur ve yeşil renklidir.   

·    Fotosentez yaparak, besin ve oksijen üretir.   

·    Diğer hayvanlar gibi yer değiştiremezler.

·    Hücreleri, selülozdan yapılı hücre duvarlarına sahiptir. 

Çiçekli Bitkiler

Üzerinde çiçek taşıyan bitkilere çiçekli bitkiler denir. Çiçek, bitkilerin üreme organıdır. Çiçekten meyve ve tohum oluşur. Bitkiler âleminin en gelişmiş grubunu çiçekli bitkiler oluşturur.  

Çiçekli bitkiler dört temel kısımdan oluşur. 

Kök

        Görevleri: 

·          Topraktan su ve mineralleri almak          

·          Bitkiyi toprağa bağlar         

·          Bazı bitkilerde besin depo eder. (havuç, turp gibi) 

Kök, ana kök, yan kökler ve emici tüyler olmak üzere 3 kısımdan oluşur. 

        Ana kök: Her bitkide bir tane bulunur. Bitkinin toprağa sıkıca bağlanmasını sağlar.

       Yan kökler: Ana kökten yanlara doğru uzanan çok sayıdaki köklerdir. Bitkinin topraktan çıkmasını önler. Yan kökler suyun olduğu yöne doğru ilerleyerek bitkinin suyu almasına yardımcı olur.

    Emici tüyler: Yan köklerin uç kısımlarındaki tüysü yapılardır. Topraktan su ve madensel tuzları emerler. Ayrıca salgıladıkları asitli maddelerle kökün önüne gelen taş, kaya gibi sert engelleri parçalayarak eritirler. 

Başlıca 3 türlü kök vardır.

  1) kazık kök

 2) saçak kök

 3) depo kök 

 Kazık Kök: Köklerden biri çok gelişmiş ve uzamıştır. Ana köke bağlı diğer kökler ince ve zayıftır. Domates, biber, fasulye ve ağaçların kökleri kazık kök biçimindedir.

 Saçak Kök: Ana kök yerine yan kökler gelişmiştir. Bu yan kökler püskül biçimde toprağa yayılır. Çayırlarda yetişen otlar, buğday, arpa, mısır, soğan gibi bitkilerin kökleri saçak köktür.  

Depo Kök: Kimi bitkilerin kökleri besin biriktirir. Şeker pancarı, havuç, turp gibi bitkilerin kökleri depo köktür.

• Gövde

 ·          Bitkinin dik durmasını sağlayan organıdır.         

·          Üzerinde dal, tomurcuk, yaprak, çiçek ve meyve gibi kısımları taşır. 

·          İçindeki iletim boruları sayesinde bitki organları arasında madde iletimi sağlar.

 ·          Bazı bitkilerde besin depo eder.

 Görevlerine ve yapılarına göre değişik gövde çeşitleri vardır.

 Otsu Gövdeler: Genellikle bir veya iki yıllık otsu bitkilerin gövdeleridir. Otsu gövdeler, genelde ince, zayıf ve yeşil renklidir. Otlar, arpa, yulaf, buğday gövdeleri

 Odunsu Gövdeler: Ağaçlar gibi çok yıllık bitkilerin gövdeleri sert ve sağlam yapılıdır. Bu tip gövdelere odunsu gövde denir. Gül, elma, çınar, çam ağaçları

  Yumru Gövde: Yeraltında gelişip besin depo eden gövdelere yumru gövde denir. Patates, yerelması

 Sürünücü Gövde: Toprak üzerinde yatay olarak uzanan otsu bitki gövdelerine, sürünücü gövde denir. Çilek, kavun, karpuz, kabak, salatalık bu tip gövdeye sahiptir.

 Soğan Tipi Gövde: Soğan, sarımsak, pırasa, lâle gibi bitkilerde kısa ve yassı bir disk şeklinde görülen gövdeye soğan tipi gövde denir.

 Yer Altı Gövde (Rizom Gövde): Toprak altında yüzeye paralel uzanan gövdelere, yeraltı gövde ya da rizom gövde denir. Manisa lâlesi, ballı baba bu tip gövdeye sahiptir.

 Su Depolayan Gövde (Etli Gövde):Kurak ve sıcak bölgelerde bazı bitkiler gövdelerinde su depolarlar. Kaktüs bitkisinde bu tip bir gövde vardır.

 Sarılıcı Gövde (Tutunucu Gövde): Sarmaşık, fasulye ve asma gibi bazı bitkilerin gövdeleri tutunma kökleriyle bir desteğe sarılarak büyürler.

• Yaprak

  Yaprak, bitkilerin gövde ve dalları üzerinde bulunan yassı, yeşil renkli ve geniş yüzeyli organıdır.  

• Yaprağın Yapısı

 Yaprak dört kısımdan oluşur. Bunlar yaprak sapı, yaprak kını, yaprak ayası ve damarlardır. 

a. Yaprak Sapı: Yaprağın dala bağlanmasını sağlar. Soğan, buğday, mısır gibi bitkilerde bulunmaz.  

   b. Yaprak Kını: Yaprağın dala bağlandığı şişkinleşmiş kısımdır. Gül bitkisinde yaprak kınının dışında kulakçık bulunur.

 c. Yaprak Ayası: Yaprak sapına bağlı yassı ve geniş kısımdır. Fotosentez, terleme gibi olayların gerçekleştiği yerdir. Bitkinin yaşadığı ortama ve iklime göre değişik şekillerde olabilir. Yaprak yüzeyi genelde mumsu bir madde ile kaplıdır.

 d. Damarlar: Gövde ile yaprak arasında madde iletimini sağlayan borucuklardır. Yaprak yüzeyine dağılımı bitki çeşidine göre değişiklik gösterir.

•    Yaprağın Görevleri
• Fotosentez yaparak besin (glikoz) üretmek Üretilen bu besinler bitkinin tohum, kök, gövde, yaprak ve meyve gibi bölümlerinde depo edilir.   Fotosentez, ışık enerjisi yardımıyla klorofillerde gerçekleşir. 
• Bitkinin karbon dioksit alması ve oksijen vermesi yaprağın yüzeyindeki gözeneklerde (stoma)   gerçekleşir. 
• Terleme ile fazla suyu dışarı atar.
• Yaprakların dökülmesiyle yaprakta biriktirilmiş boşaltım maddelerini atar.
• Bitkilerin solunum organıdır.  

• Yaprak Çeşitleri

 Yapraklar, bitkinin çeşidi, yaşadığı ortam ve iklime göre farklılıklar gösterir.

 - Basit Yaprak: Yaprak ayası tek parçadan oluşur. (Elma, armut, kiraz, erik yaprakları gibi)

 - Bileşik Yaprak: Yaprak ayası birden çok parçadan oluşur. (At kestanesi, akasya yaprakları gibi)

 - Depo Yaprak: Besin ve su depo eden yapraklardır (Soğan, pırasa yaprağı).

 - Diken Yaprak: Kurak bölgelerde yaşayan bitkilerde bulunur. Diken şeklindeki yaprakta su kaybı az   olur. Örneğin; kaktüs.

 - Kapan Yaprak: Böcekleri yakalayıp sindirir.Örneğin; böcek kapan, ibrik otu.

 - İğne Yaprak: Yaprak yüzeyi küçük olduğu için su kaybı azdır. Örneğin; çam, lâdin.

•    Çiçek

• Çiçek, yüksek yapılı bitkilerin üreme organıdır. Çiçeklerde üretilen tohum sayesinde, bitkilerin nesli devam eder.
•   Çiçek; çiçek sapı, çanak yapraklar, taç yapraklar, dişi ve erkek organlardan oluşur.
•  a. Çiçek Sapı: Çiçeğin bitki dalına bağlanmasını sağlayan kısımdır.
•  b. Çanak Yaprak: Çiçeğin yeşil kısmıdır.  Çiçek tomurcukken iç yapıları korur. Fotosentez yapabilir.
•  c. Çiçek Tablası: Çiçek sapının üst kısmı genişleyerek çiçek tablasını oluşturur. Çiçeğin kısımları çiçek tablasında bulunur.
•  d. Taç Yaprak: Çiçeğe güzel görünüm veren renkli, parlak kısımdır. Erkek ve dişi organları korur. Böcekleri çiçeğe çekerek tozlaşmaya yardımcı olur.
•  e. Erkek Organ: Bir sapçık ile bunun ucundaki başçıktan meydana gelir. Çok sayıda bulunur. Başçıkta bulunan polen keselerinde çok sayıda polen (erkek üreme hücresi, sperm) üretilir.
•  f. Dişi Organ: Çiçeğin ortasında bulunur. Tepecik, dişicik borusu ve yumurtalık olmak üzere üç  kısımdan oluşur. Dişi üreme (yumurta)  hücresi yumurtalıkta gelişir. 

•  Tozlaşma ve Döllenme

•  Çiçekli bitkilerde üremenin gerçekleşmesi  için polen ve yumurta hücresinin bir araya gelmesi gerekir. Tozlaşma: Polen hücrelerinin, rüzgâr, su, böcek ve kuşlar vasıtasıyla, erkek üreme organından, dişi üreme organının tepeciğine taşınmasına tozlaşma denir.

•  Döllenme: Tepeciğe taşınan polenin içindeki erkek üreme hücresi dişicik borusu içinden yumurtalığa iner. Erkek üreme hücresiyle sperm) dişi üreme hücresi (yumurta) birleşmesine döllenme denir.

• Meyve ve Tohum

 Yumurtanın döllenmesiyle oluşan hücreye zigot denir. Zigot bölünerek bitki taslağı denen embriyoyu oluşturur. Embriyonun etrafında, çimlenme esnasında  bitkinin besin ihtiyacını karşılayan besin doku çenek) gelişir. Döllenme sonrası yumurta embriyoyu oluştururken yumurtalık duvarı da etlenerek meyveyi oluşturur. Tohum ve tohumu çevreleyen kısımların hepsine meyve denir. Tohumun en dışında embriyoyu dış etkilerden koruyan kabuk vardır.

•  Çimlenme

• Tohumda bulunan embriyo (bitki taslağı), ortam şartları uygun olduğunda, büyüyüp gelişerek yeni canlıyı meydana getirmeye başlar. Buna çimlenme denir
•   Çimlenme için oksijen, su ve ısıya ihtiyaç vardır.

                        suna gülçek-Ders notlarım-fenciyim.com