Üyelik Girişi
fenciyim
Site Haritası

KİMYASAL TEPKİMELER

 

Fiziksel ve Kimyasal Olaylar

 

Maddenin şekil, yoğunluk, çözünürlük, genleşme, erime ve kaynama noktaları, sıvı, katı ya da gaz hâlde olması gibi özellikleri maddenin fiziksel özellikleridir. Maddenin bu özelliklerinde görülen değişimlere fiziksel değişim veya fiziksel olay adı verilir.

 Fiziksel olaylarda maddenin iç yapısında değişme olmaz. Örneğin demirin, tel levha veya çivi hâline getirilmesi fiziksel bir değişimdir. Bu olayda demirin şeklinde bir değişim olmuştur. Çivi de, tel de demirin özelliklerini taşır. Suyun donup buz olması ya da ısınıp buharlaşmasıda fiziksel bir değişmedir. Çünkü su, katı veya gaz hâle geçerken iç yapısında bir değişme olmamıştır. Su buharı soğutulduğunda tekrar su elde edilebilir. Buz da ısıtıldığında tekrar suya dönüşür.Demir, tel ya da çivi hâline getirilirken yapısında bir değişme olmaz. Fakat demir çivi paslandığında, artık demirin özelliklerini taşımaz. Bir odun baltayla ikiye kesilse odunun şeklinde bir değişme olur.Fakat odun yakıldığında geriye kalan kül, odunun özelliklerini taşımaz.Yanma, paslanma, çürüme, ekşime, elektroliz gibi olaylar sonucunda maddenin iç yapısında değişmeler olur, yeni maddeler oluşur.

Maddenin iç yapısı, bileşimi, başka maddeye dönüşebilmesi gibi özelliklere kimyasal özellikler denir.Maddenin kimyasal özelliklerinde meydana gelen değişmeler sonucunda yeni özellikte maddeler oluşur. Kimyasal özelliklerdeki değişmelere kimyasal olay veya kimyasal tepkime adı verilir. Bileşik atomlarını bir arada tutan bağlara kimyasal bağ denir. Kimyasal değişmeler sırasında bu bağlar kopar, yenileri oluşur.

Kimyasal olaylar, maddelerin birbirleriyle etkileşmesi sonucu oluşabileceği gibi ısı, elektrik akımı gibi dış etkilerle de oluşabilir.Örneğin demirin havadaki oksijenle birleşmesi sonucu pas oluşurken, suyun elektrik akımıyla elektrolizi sonucu hidrojen ve oksijen gazları açığa çıkar.

         Kimyasal Tepkimeler

Kimyasal değişmelere ya da kimyasal tepkimelere kimyasal reaksiyonlar da denir.Kimyasal tepkime sırasında değişim geçirenmaddelere reaksiyona girenler, yeni oluşan maddelere de reaksiyondan çıkanlar ya da ürünler adı verilir.

Demirin paslanması sırasında havadaki oksijenle demir birleşerek demir oksit denilen pası oluşturur.Burada demir ve oksijen girenler, demir oksit ise çıkan üründür.

Kimyasal tepkimeler sırasında meydana gelen değişiklikler, kimyasal denklemlerle gösterilir.

Kimyasal denklemlerde giren ve çıkan maddeler formüllerle gösterilir.Örneğin kömür yanarken içindeki karbon havadaki oksijenle birleşir ve karbon dioksit gazı açığa çıkar. Bu olaya ilişkin tepkime denklemi şu şekilde yazılır:

  

    C         +      O2  .........>  CO2

 Karbon         Oksijen        Karbon dioksit      

  Girenler                  Çıkanlar (Ürün)    

Denklemden de görüldüğü gibi tepkimeye giren ve çıkan maddeler arasına ok  konur. Giren maddeler okun sol tarafında, çıkanlar ise sağ tarafında bulunur.

 Kimyasal denklemler tepkime hakkında bir çok bilgiyi basit bir şekilde göstermemize yarar.

 

Örneğin;    C + O2 ........>  CO2 tepkimesi bize 1 karbon atomuyla 2 oksijen atomunun birleşerek 1 karbon dioksit molekülü oluşturduğunu gösterir.     

Tepkime Çeşitleri

  

Kimyasal tepkimeler gerçekleşirken bazı maddeler arasında bağlar koparken, bazı maddeler arasında yeni bağlar oluşur.Kimyasal tepkimeler, oluş şekline göre sentez, ayrışma ve yer değiştirme tepkimeleri olarak sınıflandırılabilir:

 

1. Sentez (Birleşme) Tepkimeleri:

 

Element ya da bileşiklerin birleşmesiyle yeni bir madde oluşumuna sentez (birleşme) tepkimesi adı verilir.

 

Örnek; karbon dioksit ve suyun oluşumu:

 

                         C + O2 ..........>  CO2

                      2 H2 + O2 .........>  2 H2O      

2. Analiz (Ayrışma) Tepkimeleri:

  Bir bileşik kendini oluşturan daha basit maddelere ayrışıyorsa, buna analiz (ayrışma) tepkimesi adı verilir.

Örnek; suyun ve potasyum kloratın (KClO3) ayrışması:

 

2 H2O               2 H2 + O2

 

KClO3                  KCl + 3/2O2

 3. Yer Değiştirme Tepkimeleri:

Bir element ve bir bileşik arasında ya da iki farklı bileşik arasında oluşan tepkimelerde, atomlar birbiriyle yer değiştirip yeni bileşikler oluşturabilir. Bu tip tepkimelere yer değiştirme tepkimesi adı verilir.

Örneğin magnezyum ile çinko oksit tepkimeye girdiğinde magnezyum oksit ve çinko oluşur.  

Mg + ZnO ............ > MgO + Zn

 

Tepkime denkleminde de görüldüğü gibi elementler yer değiştirerek yeni bileşikler oluşturur.     

 

  Tepkime Denklemlerinin Denkleştirilmesi

Kimyasal tepkimelere giren maddelerle çıkan maddeleri oluşturan atomların cinsleri ve sayıları aynıdır. Dolayısıyla bir tepkime denkleminin sol ve sağ tarafında aynı cins ve aynı sayıda atom bulunmalıdır.Böyle tepkime denklemlerine denkleştirilmiştepkime denklemi adı verilir.

Eğer bir tepkime denklemi denk değilse, formül ve sembollerin önüne uygun sayılar yazılarak tepkime denkleştirilir.

 

Örneğin su, oksijen ve hidrojenin birleşmesiyle oluşur. Fakat oksijen ve hidrojen tek atom hâlinde değil, O2 ve H2 molekülleri şeklinde ve gaz hâlde bulunur.

Suyun tepkime denklemini     H2 + O2 ...........>H2O    şeklinde yazarsak denk bir tepkime denklemi yazmış olmayız. Çünkü giren atom sayısı ile çıkan atom sayısı aynı değildir. Girenler tarafında 2 tane O atomu, çıkanlar tarafında ise 1 tane O atomu vardır.

Denklemi denkleştirmek için H2 ve H2O’nun önüne 2 yazalım;

 

2 H2        +        O2  ..............>      2 H2O

 

         4 adet H                                 4 adet H 

 

         2 adet O                                 2 adet O 

  

Bu durumda girenler ve çıkanlar denkleşmiş olur.Şimdi de O2’nin önüne 1/2 yazalım;

 

 

H2          +         1/2O2 ...........>   H2O

 

     2 adet H                             2 adet H 

      1 adet O                             1 adet O      

Görüldüğü gibi yine tepkimeye giren ve çıkan atom sayıları denkleşti.O hâlde, denk olmayan bir kimyasal tepkime denklemi, formüllerin başlarına katsayılar yazılarak denk hâle getirilebilir. 

Örnek:Magnezyum ve oksijen birleşerek Magnezyum oksit (MgO) bileşiğini oluşturur.Bu olayın tepkime denklemini yazınız.

Örnek: Metanın formülü CH4 olduğuna göre, metan ve oksijen arasındaki kimyasal denklemi yazınız. 

 

Tepkimelerde Kütlenin Korunumu

 

Bir kimyasal tepkimede, tepkimeye giren maddelerin kütlelerinin toplamı, çıkan maddelerin kütlelerinin toplamına eşittir.Demirin kükürt ile tepkimesinden demir sülfür oluşur (Kükürt = Sülfür). Demir sülfürün tepkime denklemi şu şekildedir.

 

Fe        +         S ........>                 FeS

 

56                  32  ........ >               88 g

 

Giren                                         Çıkan

 

kütle = 56 + 32 = 88 g...... >        kütle = 88 g

 

  Örnek: Kalsiyum karbonat ısıtıldığında kalsiyum oksit ve karbon dioksit maddelerine ayrışır.100 g kalsiyum karbonat ayrıştığında 44 g karbon dioksit çıktığına göre, kaç gram kalsiyum oksit oluşur?      

Tepkimelerde Isı Alış Verişi

 

Kimyasal tepkimeler oluşurken maddeler ya enerji alır ya da enerji açığa çıkarır. Bazı maddelerin tepkimeye girmesi için ısı alması gerekir. Örneğin kömürün yanmaya başlaması için tutuşma sıcaklığına kadar ısıtılması gerekir. Kömür tutuştuktan sonra yanarken etrafa ısı yayar.

    

Isı Alan (Endotermik) Tepkime

 Isı alarak gerçekleşen kimyasal olaylara endotermik tepkime denir. Isı alarak gerçekleşen bir kimyasal tepkime denkleminde girenler tarafında ısı alındığı belirtilir.

Örneğin; kireçtaşı (kalsiyum karbonat) ısıtıldığında kalsiyum oksit ve karbon dioksit oluşur. Bunun tepkime denklemi şöyledir:

  

 

CaCO3 + Isı                  CaO + CO2

  

Bu denklemde de görüldüğü gibi endotermik reaksiyonlarda ısı girenler tarafında yazılır.

   

Isı Veren (Ekzotermik) Tepkime

  

Isı vererek gerçekleşen kimyasal olaylara ekzotermik tepkime denir.Isı vererek gerçekleşen bir kimyasal tepkime denklemi yazılırken çıkanlar tarafında dışarı ısı verildiği belirtilir. Örneğin karbonun oksijenle tepkimeye girmesi sonucu karbon dioksit gazı ve ısı açığa çıkar.

Bu olayın tepkime denklemi:  

 

 

  C + O2  .............>    CO2 + Isı     şeklinde belirtilir.

Yanma tepkimeleri, maddelerin oksijenle tepkimeye girmesiyle gerçekleşir.

Yanma tepkimelerinin tamamı ısı veren tepkimedir.

 

Örnek : Civa oksit ısıtıldığında cıva ve oksijene ayrışmaktadır.Bunu tepkime denklemini yazarak gösteriniz.

  

Örnek :Vücudumuzda bulunan glikozun (C6H12O6) oksijenle tepkimeye girmesi sonucu karbon dioksit, su ve ısı enerjisi açığa çıkar. Bu olaya solunum denir.Bunu tepkime denklemini yazarak gösteriniz.

  

Asitin suda çözünmesi sonucu da ısı enerjisi açığa çıkar. Bu yüzden asit içine su dökülmemelidir.Suyun elektrolizi esnasında suya elektrik enerjisi verilir. Bu da bir çeşit endotermik tepkimedir.

    

Kimyasal Tepkimelerin Önemi 

Kimyasal tepkimeler, yeryüzünde yaşamın devam etmesinde çok önemli bir yer tutar. Örneğin yeşil bitkilerin su, karbon dioksit ve

güneş ışığı yardımı ile besin üretmesi kimyasal bir olaydır. Buna ışıkla birleştirme anlamında fotosentez denir. Fotosentez denklemi aşağıdaki gibidir.

 

klorofil

6H2O        +         6CO2   +  Güneş ışığı ........... ....>          C6H12O6              +    6O2

  Su                Karbondioksit                                   Glikoz (besin)                      Oksijen  

Fotosentez sırasında bitkiler havadan karbondioksit alıp havaya oksijen verirler.Canlı vücutlarında besinlerin yakılması da bir kimyasal tepkimedir.  Bu olay sonucunda açığa çıkan enerji, yaşam için gerekli hareketleri yapmakta kullanılır. Bu olaya solunum denir. Besinleri vücudumuzda yakma tepkimesi şu şekildedir;

    C6H12O6                     +      6O2  .  ...........>    6CO2   +         6H2O   +   EnerjiGlikoz (besin)                      Oksijen             Karbondioksit       Su    Vücudumuzda proteinlerin

amino asitlere dönüşmesi, daha sonra hücrelerde bu amino asitlerden protein sentezlenmesi de kimyasal reaksiyonlar sonucu meydana gelir. 

  Vücudumuza aldığımız besinlerin mide, bağırsak gibi organlarımızda asitlerle parçalanması esnasında pek çok kimyasal işlem gerçekleşir.  

Yer altından çıkarılan petrolün işlenmesi, boya, ilaç, plâstik maddelerin üretilmesi esnasında pek çok kimyasal değişimler gerçekleşmektedir. 

 Aspirinin yapımında petrolden elde edilen asitler kullanılır.  Temizlik için kullanılan sabun ve deterjanlar değişik kimyasal maddelerden elde edilir.

Örneğin sabun, bitkisel yağların  sodyum hidroksit ile tepkimesi sonucu elde edilir. 

Tarımda kullanılan böcek ilaçları ve suni gübreler kimyasal yollarla elde edilir. Yağlı bezleri, yağlı ellerimizi temizlerken kullandığımız sabunun sıvı yağlardan elde edildiğini, 

Karaciğerimizde beş binden fazla kimyasal işlemin gerçekleştiğini,

  

Azotun yanmasının diğer yanma olaylarının aksine endotermik olduğunu    BİLİYOR MUYDUNUZ?

                                      Suna gülçek-Ders notlarım-fenciyim.com


0 Yorum - Yorum Yaz
Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi1
Bugün Toplam49
Toplam Ziyaret1754087
Saat
Takvim
Hava Durumu